تقویم میلادی

تقویم میلادی در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان تقویم رسمی استفاده می شود. بسیاری از وقایع تاریخی ایران بخصوص قبل از اسلام با این تقویم بیان شده است. ضمناً این گاهشماری در زمان حاضر به حدی در بین مردم شیوع یافته که در تقویم های سالیانه ایرانی محل خاصی را به خود اختصاص داده است. از این رو آشنایی با تاریخچه پیدایش، تحوّل و تکامل آن لازم به نظر می رسد.

پیدایش تقویم میلادی

کنستانتینوس یا قسطنطین (۲۷۴ تا ۳۳۷ میلادی) اولین امپراتور مسیحی بود که بر روم حکومت کرد. وی در سال ۳۱۳ بعد از میلاد آیین مسیحیت را در ردیف ادیان رسمی آن زمان قرار داد. قسطنطین به موجب فرمانی دستگاه شمارش روزهای ماه را لغو و به جای آن روز هفته را معمول داشت و روز یکشنبه را به عنوان اوّلین روز هفته و روز عبادت مسیحیان تخصیص داد. در سال ۳۲۵ م، شورای عمومی کلسیای شهر نیقه (در شمال غربی ترکیه امروزی) با حضور قسطنطین و تعداد ۳۱۸ نفر از علمای مسیحی تشکیل شد. در این شورا، شرایع مسیحیت به تصویب رسید. یکی از مصوبات این شورا، این بود که سال شمسی برای امور و مقاصد عمومی و سال قمری برای تعیین بعضی از اعیاد و برگزاری امور دینی مثل روز عید پاک و غیره به رسمیت شناخته شد. در سال ۳۲۵ م، بر طبق ارصاد نجومی، تاریخ اعتدال بهاری در ۲۱ مارس مقرر شد.

پیدایش تقویم میلادی، نتیجه نزاعی بود که مدتهای متمادی در مورد صحیح محاسبه نمودن روزهای تولد حضرت مسیح(ع) و عید پاک، بین کلیساها وجود داشت. در سال ۵۲۵ بعد از میلاد، راهبی رومی به نام «دیونی سیوس اکزیگیوس» بنا به درخواست پاپ ژان اول جدولهای جدیدی برای تعیین روز عید پاک تهیه کرده بود. او پیشنهاد کرد که تاریخ تولد حضرت مسیح (ع) به عنوان مبداء تقویم مسیحیان اختیار شود. دیونی سیوس به دلایل نامعلومی، روز تولد حضرت مسیح (ع) را ۲۵ دسامبر حساب کرد. در حالی که پژوهشگران به استناد شواهد و اسناد مختلف تولد مسیح را حدود ۴ تا ۱۲ سال قبل از تاریخ محاسبه شده توسط دیونی سیوس میدانند. درتقویم پیشنهاد شده توسط وی طول سال شمسی ۲۵/۳۶۵ شبانه روز و سالهای قابل قسمت بر عدد ۴، کبیسه محسوب می شد. اما استفاده از تقویم میلادی به علت عدم موافقت کلیساهای مسیحی، جنبه عمومیت پیدا نکرد.

تقویم میلادی از قرن هفتم میلادی در ایتالیا و انگلستان و به دنبال آن در قسمتهای از اسپانیا مورد استفاده قرار گرفت. از قرن یازدهم میلادی، تقویم میلادی در قسمت عمده‌ای از اروپا جنبه عمومیت پیدا کرد. در قرون اخیر در بسیاری از کتب تاریخی، نجومی و غیره تقویم میلادی یادشده به نام «تقویم ژولین» یا «تقویم ژولیوسی» یا «تقویم ژولی» معرفی شده است.

اصلاح تقویم میلادی

همانطور که گفته شد، طول سال شمسی در تقویم میلادی ۲۵/۳۶۵ شبانه روز بود. در صورتی که سال شمسی حقیقی (مدت زمان بین دو عبور متوالی مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری) تقریباً ۲۴۲۲/۳۶۵ شبانه روز است. بنابراین طول سال در تقویم میلادی یادشده به مقدار ۰۰۷۸/۰ شبانه روز از طول متوسط سال شمسی حقیقی بیشتر منظور می شد. این خطای سالانه به تدریج باعث می شد که آغاز فصول شمسی به طور تقریبی در هر ۱۲۸ سال، یک شبانه ‌روز زودتر از تاریخ واقعی خود شروع شوند. در نتیجه اعیاد محاسبه شده بر اساس تقویمهای آن روزگار دیرتر از تاریخ واقعی خود اتفاق می افتادند. در نخستین تقویمهای کلیسایی، که در سال ۳۲۵ بعد از میلاد تنظیم شد، تاریخ اعتدال بهاری بر طبق ارصاد نجومی در ۲۱ مارس بود. اما در سال ۱۳۲۵ میلادی، یعنی پس از گذشت ۱۰۰۰ سال، خطاهای جمع شده باعث شد که تاریخ اعتدال بهاری، ۸ شبانه روز زودتر یعنی در تاریخ ۱۳ مارس واقع شود. تقریباً از اوایل ربع دوم قرن چهاردهم تلاشهای فراوانی برای اصلاح تقویم میلادی انجام شد.

در سال ۱۵۷۶ میلادی، پاپ گرگوری سیزدهم کمیسیون خاصی را به سرپرستی کریستوفر کلاویوس، منجم و استاد ریاضیات دانشگاه یسوعان شهر رم، مامور بررسی و اصلاح تقویم میلادی نمود. در همین زمان، الی سییوس لیلیوس ، استاد دانشگاه پروژیا، پیشنهادی را که از چند سال قبل برای اصلاح تقویم میلادی، آماده کرده بود را برای پاپ فرستاد. این پیشنهاد مورد توجه کمیسیون اصلاح تقویم قرار گرفت. سرانجام اصول کلی تقویم اصلاح شده در تاریخ ۲۴ فوریه ۱۵۸۲ میلادی به موجب فرمانی از طرف پاپ گرگوری سیزدهم منتشر شد. این فرمان بر مبنای دو اصل زیر تقویم میلادی را اصلاح کرد:

الف- تاریخ اعتدال بهاریِ سال ۱۵۸۲ را ایگناتیوس دانته عضو کمیسیون اصلاح تقویم، با استفاده از یک شاخص بزرگ در محل کلیسای بولونی مطابق با ۱۱ مارس تعیین کرد، در صورتی که در سال ۳۲۵ بعد از میلاد، تاریخ اعتدال بهاری در ۲۱ مارس مقرر شده بود. رصد نجومی دانته نشان داد که در سال ۱۵۸۲ میلادی، آغاز فصل بهار بعد از گذشت ۱۲۵۷ سال میلادی، ۱۰ شبانه روز زودتر از تاریخ واقعی خود شروع شده بود. برای اصلاح تقویم میلادی، ۱۰ شبانه روز از سال ۱۵۸۲ میلادی حذف شد. به این صورت که روز ۵ اکتبر را روز ۱۵ اکتبر ۱۵۸۲ میلادی محسوب کردند و در سال ۱۵۸۲ میلادی را «سال تصحیح» نامیدند.

ب- برای تثبیت اعتدال بهاری در تاریخ واقعی خود و جلوگیری از تکرار خطاهای جمع شده ناشی از اختلاف بین طول سال شمسی در تقویم میلادی و طول متوسط سال شمسی حقیقی (که در هر ۴۰۰ سال میلادی، به طور تقریبی ۳ شبانه روز می شد.) مقرر شد که سالهایی که دو رقم سمت راست آنها، دو صفر(۰۰) است، در صورت بخش پذیر بودن بر عدد ۴۰۰ و بقیه سالها در صورت بخش پذیر بودن بر عدد ۴، کبیسه منظور شوند. به عنوان مثال از بین سالهای ۱۷۰۰، ۱۸۰۰، ۱۹۰۰ و ۲۰۰۰، فقط سال ۲۰۰۰ کبیسه بود و از بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ میلادی، فقط سال ۲۰۰۸ میلادی کبیسه خواهد بود. با این حساب در تقویم میلادی اصلاح شده در هر ۴۰۰ سال ۹۷ کبیسه یعنی تعداد ۳ کبیسه کمتر از تقویم میلادی اصلاح نشده اتفاق می افتد و از این طریق ۳ شبانه روز خطاهای جمع شده، اصلاح می شود.

جدول ۱: نام و تعداد شبانه روز در ماههای تقویم میلادیبا اجرای قانون کبیسه پاپ گرگوری طول متوسط سال معادل ۲۴۲۵/۳۶۵ شبانه روز می شود که در هر ۳۳۰۰ سال، یک روز خطا خواهد داشت. علاوه بر این طبق فرمان پاپ سال نو باید از اول ژانویه آغاز شود. تقویم میلادی اصلاح شده در اکثر کشورهای پیرو مذهب کاتولیک به سرعت پذیرفته شد اما در سایر کشورهای پیرو مذاهب دیگر مسیحیت، به کندی پذیرفته شد.

تقویم اصلاح شده که « تقویم گرگوری» نامیده می شود، همان تقویم میلادی کنونی است که در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان تقویم رسمی متداول است. ردیف، نام و تعداد شبانه روز ماههای تقویم میلادی در جدول۱ آمده است. تعداد شبانه روز ماه فوریه در سالهای کبیسه ۲۹ شبانه روز است.

منابع:

• صیاد، م. ر.، ۱۳۷۳، «تقویم هجری شمسی»، ماهنامه نجوم، سال ۴، شماره ۴، صفحات ۳۰-۳۲٫
• عبدالهی،ر.، ۱۳۷۵، « تاریخِ تاریخ در ایران»، تهران: امیر کبیر، چاپ دوم.