مخالفان کتاب مقدس می پرسند: اگر خدا واقعا مهربان است، چرا اجازه داد تا بردگی وجود داشته باشد؟
اگر کتاب مقدس را با دقت بخوانید، با نگرش خداوند در مورد بردگی آشنا می شوید:
یک. عده ای از رهبران مذهبی یهودی آمدند تا با بحث و گفتگو، مسیح را غافلگیر کنند. آنان پرسیدند:”آیا شما اجازه می دهید مرد، زن خود را طلاق دهد؟ اگر خواست خدا این بود که مرد و زن برای همیشه با هم زندگی کنند، چرا موسی اجازه داد تا مرد، زنش را طلاق دهد؟” مسیح پاسخ داد:”خواست خداوند در آغاز چنین نبود. اما موسی می دانست شما چقدر سنگدل و بی رحم هستید!” (متی فصل ۱۹ آیات ۱- ۱۰).
مقصود مسیح آن بود که موسی حکم طلاق را فقط به خاطر سنگدلی (طبیعت گناه آلود) مردم، ارائه داد. به عبارت دیگر، در عهد عتیق خدا “اجازه” داد تا برخی از قوانین وضع شوند. این قوانین آن چیزی نبودند که خدا در آغاز خلقت در نظر داشت. بنابراین بخشی از قوانین عهد عتیق مورد تایید الهی نبوده اند.
دو. در دوران موسی، قوم اسرائیل اگرچه از مصر خارج شده بود، اما هم چنان از قوانین و عادات مصریان متابعت می کردند. مثلا در لاویان فصل ۱۹ آیات ۲۷ و ۲۸ خداوند فرمود:”مثل بت پرستان موهای ناحیه شقیقه خود را نتراشید و گوشه های ریش خود را نچینید. هنگام عزاداری برای مردگان خود مثل بت پرستان، بدن خود را زخمی نکنید و مانند آنان روی بدن خود خالکوبی نکنید.”
در دوران باستان، نه فقط داشتن غلام و کنیز امری کاملا عادی و متداول بود، بلکه قوانینی هم در مورد بردگان و برده داری وجود داشت. این قوانین را قوم های بت پرست وضع کرده بودند. خداوند از این قوانین به شدت متنفر بود. او به قوم اسرائیل فرمود:”با این کارها ( قوانین، رسوم و فرهنگ قوم های بت پرست) خود را نجس نسازید، چون این اعمالی است که بت پرست ها انجام می دهند و به خاطر این کارهاست که می خواهم آنان را از سرزمینی (کنعان) که شما داخل آن می شوید، بیرون کنم” (لاویان فصل ۱۸ آیه ۲۴).
سه. برده داری از زمانی شروع شد که حکومت ها افراد بدهکار، خاطی یا اسیران جنگی را به کارهای شاق و اجباری می گماشتند. با گذشت زمان، دولت ها تصمیم گرفتند این افراد را به عنوان برده (غلام و کنیز) به ثروتمندان بفروشند. بردگان هر روز و بدون وقفه، برای ارباب ها کار می کردند و در طول سال حتی یک روز را برای استراحت و تجدید قوا در اختیار نداشتند.
چهار. خداوند قوانین برده داری را که قوم اسرائیل از قوم های بت پرست اقتباس کرده بود، اصلاح کرد. اصلاح این قوانین به معنای تایید الهی نبود، بلکه فقط از حقوق اجتماعی بردگان حمایت و پشتیبانی می کرد.
قبل از بررسی این قوانین، خوانندگان گرامی باید بدانند که مخاطب قوانینی که در چارچوب عهد عتیق نوشته شده، فقط یهودیان دوران باستان بوده اند. در زمان حاضر، اکثر موارد آن با قوانین مدنی و سیاسی اسرائیل همخوانی ندارد، زیرا دنیای امروز با روزگار باستان کاملا متفاوت است. البته ده فرمان (قتل نکن، زنا نکن، دزدی نکن…) برای یهودیان و مسیحیان در طول تاریخ همواره قابل اجرا بوده است. اما قوانین دیگر شریعت امروزه قابل اجرا نیست. برای مثال از آن جا که نه معبدی در اورشلیم وجود دارد و نه کاهنی، بنابراین اجرای احکام آیینی مانند سیستم قربانی حیوانات غیرممکن است. شاید یکی از معدود احکامی که یهودیان امروزه رعایت می کنند، ذبح حیوانات به طریق “کوشر” است و نیز تعطیلی روز شنبه.
پنج. در دوران باستان، بدهکاران یهودی که قادر به بازپرداخت وام خود نبودند، می توانستند در خانه طلبکار کار کنند و به این ترتیب با کار کردن، بدهی خود را می پرداختند. خداوند این قانون را چنین اصلاح کرد که بعد از شش سال کار، بردگان را همراه با هدایا آزاد کنند. هدایا عبارت بود از گله و غله تا کمکی باشد برای آغاز مجدد زندگی (تثنیه فصل ۱۵ آیات ۱۲- ۱۸). خداوند فرمود:”به خاطر بیاورید که در سرزمین مصر برده بودید و خداوند شما را نجات داد. به همین دلیل است که امروز این فرمان (اصلاح قوانین) را به شما می دهم” (تثنیه فصل ۱۵ آیه ۱۵).
همان طور که اشاره گردید، بردگان در دوران باستان روز تعطیل و استراحت نداشتند. اما قانون شریعت اربابان یهودی را موظف می ساخت تا در روز سبت (روز استراحت) به غلامان و کنیزان خود اجازه استراحت و تجدید قوا بدهند (خروج فصل ۲۰ آیه ۱۰).
طبق قانون خداوند، ارباب حق نداشت برده یهودی را به غیر یهودی (بت پرست) بفروشد (خروج فصل ۲۱ آیه ۸). می توان چنین استنباط کرد که این قانون به دو دلیل ارائه شد:
۱٫ اگر برده به غیر یهودی بت پرست فروخته شود، ارباب جدید او را از منطقه و سرزمین یهودیان خارج می کند و ممکن بود برده وادار شود تا خدایان دیگر را پرستش کند و از قوانین ضد شریعت الهی پیروی نماید.
۲٫ فروش برده یهودی به ارباب غیر یهودی به معنای لغو قوانین حمایتی خداوند در مورد بردگان یهودی بود، زیرا از این به بعد قوانین برده داری بت پرستان به اجرا در می آمد.
شریعت به یهودیان اجازه می داد که بردگان فراری را پناه دهند و از آن ها محافظت کنند:”اگر برده ای از نزد اربابش فرار کند، نباید او را مجبور کنید که برگردد. بگذارید در هر شهری که مایل است زندگی کند و بر او ظلم نکنید” (تثنیه فصل ۲۳ آیات ۱۵- ۱۶). این متن نشان می دهد که بردگان حق انتخاب زندگی در شهر مورد نظرشان را داشتند و حتی می توانستند تصمیم بگیرند با چه کسانی زندگی کنند.
خداوند حتی از بردگان فراری و غریبه های غیر یهودی ملت های مجاور که به قوم اسرائیل پناهنده شده بودند، حمایت می کرد:”با غریبانی که در سرزمین تو زندگی می کنند، بد رفتاری نکن. با آنان مانند سایر اهالی سرزمین خود رفتار کن، زیرا نباید از یاد ببری که تو نیز خودت در سرزمین مصر غریب و بیگانه بودی. من خداوند، خدای تو هستم” (لاویان فصل ۱۹ آیات ۳۳- ۳۴).
کمک یهودیان به بردگان غیر یهودی، فرصتی بود تا آنان با خدای اسرائیل آشنا شوند. ملت های بت پرست معتقد بودند که وقتی به سرزمینی دیگر می روند، خدایان شان را پشت سر خود رها می کنند، اما خدای اسرائیل همیشه با یهودیان بود، زیرا او خدای تمامی زمین و عالم هستی است. خداوند به قوم اسرائیل گفت:”خداوند خدای تان، خدایی بزرگ و تواناست. او از هیچکس جانبداری نمی کند و رشوه نمی گیرد. به داد بیوه زنان و یتیمان می رسد. غریبان را دوست دارد و به آن ها غذا و لباس می دهد. بنابراین، شما هم باید غریبان را دوست بدارید، زیرا خودتان هم در سرزمین مصر غریب بودید” (تثنیه فصل ۱۰ آیات ۱۷- ۱۹).
خداوند از قوم اسرائیل خواست تا بردگان آن ها و غریبه ها در جشن ها حضور یابند:”در عید هفته ها (هفت هفته بعد از شروع فصل درو)، با پسران و دختران، غلامان و کنیزان خود در حضور خداوند شادی کنید. فراموش نکنید که غریبان، بیوه زنان و یتیمان شهرتان را هم دعوت کنید تا در مراسم جشن شرکت کنند. این دستور را حتما به جا آورید، زیرا خود شما هم در مصر برده بوده اید” (تثنیه فصل ۱۶ آیات ۹- ۱۴).
برخی نیز به علت فقر، به بردگی تن می دادند. خداوند فرمود:”اگر کسی خود را (به عنوان غلام یا کنیز) بفروشد، باید با او مثل یک کارگر روزمزد رفتار شود. نباید با او با خشونت رفتار کرد” (لاویان فصل ۲۵ آیه ۵۳). اسرائیلی ها می بایست به بردگان به چشم انسان نگاه می کردند و برای آنان شان و منزلت قائل باشند. اقوام بت پرست به بردگان مانند حیوان نگاه می کردند.
در آن روزگار رسم بر این بود که بدهکار، دختر بالغ خود را به عنوان بدهی به ارباب تقدیم می کرد. طبق قانون جدید خداوند، اگر ارباب بخواهد کنیز را برای خودش یا پسرش نامزد کند، باید مطابق رسوم دختران آزاد با او رفتار کند، نه به رسم یک کنیز. اگر ارباب با او ازدواج کند و بعد زن دیگری بگیرد، نباید از خوراک و پوشاک و حق همسری او چیزی کم کند (خروج فصل ۲۱ آیات ۷- ۱۱).
حال این سئوال مطرح می شود که آیا خدا تعدد همسر را تایید کرده است؟ متاسفانه همواره رسوم، فرهنگ و نگرش غلط انسانی موانع ایجاد می کند. مثلا مردم با نظر حقارت به ارباب می نگرند، چون با کنیزش ازدواج کرده! بنابراین با مخالفت و تحریک مادر و خواهرانش یا دوستان، ارباب ناچار می شود با یک زن آزاد ازدواج کند. خدا مخالف تعدد همسر است، اما این دلیلی بر عدم پیشدانی او نیست. خدا آینده را می بیند و می تواند از ضایع شدن حقوق مشروع کنیز که هم اکنون همسر ارباب است، جلوگیری نماید. خدا قوانینی را تعیین کرد، زیرا او آینده و تاثیر نگرش های غلط انسان ها را می دید.
شش. اساس و زیربنای اصلاح قوانین بردگان، محبت خدا بود. خدا به قوم اسرائیل فرمود:”از کسی کینه به دل نگیرید، بلکه اختلاف خود را با او حل کنید، مبادا به خاطر او مرتکب گناه شوید. از همسایه خود انتقام نگیرید و از او نفرت نداشته باشید، بلکه او را چون جان خویش دوست بدارید، زیرا من خداوند، خدای شما هستم” (لاویان فصل ۱۹ آیات ۱۷- ۱۸).
ایوب به دوستانش گفت:”اگر نسبت به خدمتگزاران خود بی انصافی می کردم، چگونه می توانستم با خدا روبرو شوم؟ و هنگامی که در این باره از من سئوال می کرد، چه جوابی می دادم؟ چون هم من و هم خدمتگزانم، به دست یک خدا سرشته شده ایم” (ایوب فصل ۳۱ آیات ۱۳- ۱۵). ایوب صدها سال قبل از شریعت دوران موسی، این سخنان را به زبان آورد. او با خدا دوست و صمیمی بود و از نشان دادن محبت الهی به خدمتگزانش چشم پوشی نمی کرد. مسیح فرمود که تمام قوانین شریعت در این دو حکم خلاصه شده است: خدا را با تمام قلب خود محبت کنیم و همسایه خود را مثل نفس خودمان دوست داشته باشیم (متی فصل ۲۲ آیات ۳۴- ۴۰).
خلقت بر اساس محبت خدا آفریده شد. ما موظف هستیم مردم را محبت کنیم و محبت خدا را به جهان نشان دهیم. بنابراین، محبت الهی میان برده و آزاد تبعیض قائل نمی گردید. کلام خدا می فرماید:”زیرا همگی ما در اثر ایمان به عیسی مسیح، فرزندان خدا می باشیم. دیگر فرقی نمی کند که یهودی باشیم یا غیر یهودی، غلام باشیم یا آزاد، مرد باشیم یا زن، زیرا همه ما مسیحیان در عیسی مسیح یکی هستیم (غلاطیان فصل ۳ آیه ۲۸).
متاسفانه علی رغم اصلاحات قوانین بردگی توسط خداوند، طبیعت گناه آلود اکثر یهودیان تغییر نکرد. مردان یهودی هر روز در دعای صبحگاهی چنین نیایش می کردند:”خداوندا، تو را شکر می کنم که غیر یهودی، غلام یا زن نیستم.” چنین دعا و نگرش غلطی نباید تکرار شود، چون ایمان به مسیح ورای همه این تمایزات است. همه ایمانداران در مسیح، برابر هستند.
مثال دیگر، رابطه تحسین برانگیز ابراهیم با غلامش العاذر است. ابراهیم به خداوند گفت:”می دانی که من فرزندی ندارم تا وارثم شود. بعد از من، غلام من (العاذر) که در خانه ام متولد شده است، صاحب ثروتم خواهد شد” (پیدایش فصل ۱۵ آیات ۲- ۳). العاذر قابل اعتماد ترین غلام ابراهیم بود و مسئولیت نظارت بر خانه ابراهیم را بر عهده داشت. در آن روزگار، رفتار و طرز برخورد ابراهیم با غلامش کاملا متفاوت از روابط ارباب و برده قوم های بت پرست بود. حاصل صمیمیت ابراهیم با غلامش از دوستی با خدا ناشی می گردید.
آن عده از یهودیان که به خدا و شریعت او وفادار ماندند، تاثیر مثبتی بر کنیزان و غلامان خود گذاشتند. در تثنیه فصل ۱۵ آیات ۱۶- ۱۷ می خوانیم:”اگر غلام شما (پس از شش سال کار) نخواهد برود و بگوید شما و خانواده تان را دوست دارد و از بودن در خانه شما لذت می برد، آن وقت او را به دم در (خانه) برده (همسایه ها شاهد باشند) و با درفشی گوشش را سوراخ کنید تا از آن پس، همیشه غلام شما باشد. همین کار را با کنیزان خود بکنید.”
نویسنده مقاله: مهران پورپشنگ
